IJzer-EDTA voor menselijke consumptie

Korte inhoud van de lezing:
AkzoNobel produceert EDTA sinds de jaren 60 in Herkenbosch (bij Roermond) en is nu uitgegroeid tot een van de belangrijkste producenten van deze stof wereldwijd. EDTA is eind dertiger jaren uitgevonden door IG Farbenindustie als waterverzachter voor het beter aankleuren van textiel. Na de oorlog zijn er in de VS vele nieuwe toepassingen voor EDTA ontwikkeld, waaronder het verwijderen van lood en radioactieve metalen uit het menselijk lichaam, twee nare erfenissen uit de tweede wereldoorlog.
EDTA is bij het grote publiek bekend van chelatie therapie en bij artsen ook als anti-stollings component bij bloedtransfusies. Aan mayonaise wordt het toegevoegd als anti-oxidant E385 om te voorkomen dat het ranzig wordt. Bij een aantal overheden staat EDTA op de lijst van uit te bannen stoffen vanwege de geringe biologische afbreekbaarheid. Vanwege die afbreekbaarheid en ook vanwege chelatie therapie is EDTA omstreden.
IJzer­-EDTA, het complex van EDTA met ijzer(III), is een belangrijke ijzer meststof. Planten nemen ijzer uit ijzer-EDTA heel gemakkelijk op. Ook is dat het geval bij EDTA complexen van koper, mangaan en zink en bij ijzer uit andere complexen dan EDTA. Al die producten maken en verkopen wij (AkzoNobel Chemicals) ook.
Ook voor mensen is ijzer-EDTA een uitstekende bron van ijzer. Rond 2000 werd duidelijk dat er een markt zou kunnen gaan ontstaan voor deze ijzer verbinding in voeding. Omdat AkzoNobel zowel food-grade E385 (= EDTA zonder ijzer) als niet food-grade ijzer-EDTA (voor de landbouw) produceert, lag het natuurlijk wel erg voor de hand om dit product te gaan ontwikkelen.
In de meeste ontwikkelingslanden is het dagelijks menu vezelrijk, maar vlees-arm. Veel vezels betekent ook veel fytaat en dat maakt mineralen onoplosbaar. Daardoor worden ze slecht opneembaar voor het menselijk spijverteringskanaal. Alleen ijzer uit vlees, in de vorm van het complex heem-ijzer, heeft geen last van fytaat en wordt goed opgenomen. Volgens schattingen van de WHO lijdt één op de vier wereldburgers aan bloedarmoede.
Omstreeks 1950 is ontdekt, dat ijzer-EDTA een goede bron voor ijzer voor planten is, en in de jaren 60 en 70 werd dat ook duidelijk bij mensen. Pas vele jaren later waren er voldoende bewijzen verzameld, dat ijzer-EDTA niet alleen effectief was, maar ook veilig voor menselijke consumptie. Uiteindelijk kwam in 1999 de JECFA met een verklaring dat ijzer-EDTA in voeding als veilig beschouwd zou kunnen worden. Toen wij in 2000 begonnen aan food-­grade ijzer-EDTA, dachten we in alle onschuld, dat de toelatingsprocedure daarmee afgerond was, maar het tegendeel bleek het geval. Gelukkig hadden we één klant in Brazilië, die ons food-grade ijzer-EDTA daar toevoegde aan hun instant limonade. Dat hield ons projectteam in leven en bracht genoeg geld op om in 2003 een toelatingsdossier op te stellen voor de Amerikaanse FDA. In 2006 erkende de FDA ons ijzer-EDTA product als GRAS (Generally Recognized As Safe). Daarmee kon de WHO weer verder om het in 2009 aan te bevelen als beste ijzerverrijkingsmiddel (food fortificant) in tarwe en maïsmeel. In mijn laatste jaar met food-grade ijzer-EDTA (2011) kwamen tenslotte de door ons in gang gezette toelatingen voor de EU en India binnen.
Een van de merkwaardigste zaken, die ik tijdens het bestuderen van de literatuur over EDTA en ijzer-EDTA ben tegengekomen, is het volgende: Tijdens dierproeven, waarbij gigantisch hoge doses EDTA aan het voer van deze proefdieren werden toegevoegd, kwam als enige effect op de gezondheid naar voren, dat deze dieren gemiddeld langer in leven bleven. Hoe komt dat? In ieder geval bestrijd ik, dat EDTA giftig is. De ontwikkeling van dit 80-jaar oude product is nog steeds niet ten einde.

Curriculum Vitae van dr. Carel Wreesmann
Promotie RU Leiden (1985), synthese van nucleïnezuur fragmenten (promotor Prof. Jacques van Boom)
1985 – 1989: Akzo Corporate Research
1989 – heden: Diverse functies binnen de Chemicals groep van Akzo Nobel / AkzoNobel.

Introducés zijn van harte welkom; wel graag even van tevoren bij de secretaris aanmelden.